Jak co roku podejmujemy całą listę noworocznych postanowień. Jak to się dzieje, że żadne z nich lub – spora większość nie jest dotrzymywana, a nawet podejmowana?

Wytrwałość i skuteczność działania a kontekst sytuacyjny

Ryan i Deci (2000, za: Kadzikowska-Wrzosek, 2011) – twórcy teorii autodeterminacji – postulują, iż wytrwałość i skuteczność w działaniu zależy od poczucia autonomii, jakie pojawia się w trakcie dążenia do celu. Zdaniem badaczy, istotną rolę dla wytrwałości posiada kontekst sytuacyjny. Wymieniają oni trzy zasadnicze potrzeby, których zaspokojenie możliwe jest właśnie dzięki odpowiedniemu kontekstowi. Wymieniają zatem kolejno: potrzebę przynależności (zaspokajaną poprzez zainteresowanie i życzliwość innych), potrzebę autonomii (zaspokajaną poprzez wyeliminowanie przymusu oraz presji, możliwość wyboru), a także potrzebę kompetencji (zaspokajaną poprzez odpowiednio trudne zadania oraz informacje zwrotne dotyczące wyników działania). Badacze Ci twierdzą, iż znaczącą rolę w przypadku dążenia do osiągniecia celu odgrywa motywacja autonomiczna. Badania potwierdzają, iż im mniejszy jest poziom motywacji autonomicznej, tym nasza wytrwałość w dążeniu do celu stopniowo zmniejsza się. Ponadto, odczuwamy również mniejszą odpowiedzialność za porażki wynikające z naszego działania (a raczej jego braku). Co więcej, winą za poniesione niepowodzenia jesteśmy bardziej skłonni obarczać czynniki zewnętrzne (tamże).

Wytrwałość i skuteczność działania a siła woli

Julius Kuhl zaproponował natomiast koncepcję siły woli – w dużej mierze zgodną z koncepcją Ryana i Deci. Kuhl wyróżnia dwa rodzaje mechanizmów kontroli działania: „orientacja na stan i orientacja na działanie” (Kadzikowska-Wrzosek, 2011, s. 165). Pierwsza z nich charakteryzuje się dużą zdolnością kontroli działania, umiejętnością „wzniecenia” pozytywnego afektu podczas realizacji wyzwań, a także eliminowania afektu negatywnego, podczas gdy doświadczane są porażki czy przykrości (Koole, 2009; Koole, Kuhl, 2007; Kuhl, 1996; Kuhl, Kazen, 1999; Kuhl, Kazen, Koole, 2006, za: Kadzikowska-Wrzosek, 2011). Zatem osoby, które cechują się tą orientacją płynnie przechodzą od postanowienia do jego realizacji, wiedzą również – z większą pewnością – jaki cel pragną zrealizować, jak to zrobić oraz dlaczego jest to dla nich tak ważne (Koole i in., 2005; Kuhl, Kazen, Kool, 2006, za: Kadzikowska-Wrzosek, 2011). Zdolności takich – dotyczących regulacji afektu – nie posiadają ludzie charakteryzujący się orientacją na stan. Do podjęcia działania będą oni zatem potrzebowali innych okoliczności, mianowicie presji i przymusu (Baumann, Kuhl, 2005, Fuhrmann, Kuhl, za: Kadzikowska-Wrzosek, 2011). Zatem u osób tych okoliczności dające możliwość wzbudzenia poczucia autonomii nie będą raczej korzystnie wpływać na ich wytrwałość i skuteczność w działaniu (Kadzikowska-Wrzosek, 2011).

Jak to wszystko połączyć?

W nieco nowszych badaniach próbowano sprawdzić, która z opisanych wyżej teorii bardziej oddaje rzeczywistość. Jak się okazało – zgodnie z teorią Kuhla – osoby cechujące się orientacją na stan w zadaniu otrzymanym od eksperymentatora osiągnęły wyższe wyniki w warunku stwarzającym okoliczności presji niż osoby charakteryzujące się orientacją na działanie. Natomiast w warunku stwarzającym okoliczności poczucia autonomii lepsze wyniki osiągały osoby zorientowane na działanie (Kadzikowska-Wrzosek, 2011).

Jak się więc okazuje nie ma jednej, gotowej recepty na sukces dla każdego. Najpewniej – występują między nami różnice indywidualne. Jedni będą sprawniej wykonywać zadania w okolicznościach stwarzających poczucie presji, innych do działania pobudzi poczucie autonomii. Sam musisz odkryć, co pomoże Tobie. Należy jednak pamiętać, iż oprócz pozytywnych konsekwencji odpowiednich sposobów motywowania do działania, mogą wystąpić i te negatywne, np. w przypadku okoliczności presji, która – jak nietrudno się domyślić w dłuższej perspektywie będzie miała jednak niekorzystny wpływ na inne wymiary naszego funkcjonowania (Baumann, Kuhl, 2005; Koole i in., 2005, za: Kadzikowska-Wrzosek, 2011).

Bibliografia: Kadzikowska-Wrzosek R., Wytrwałość i skuteczność działania: Wpływ kontekstu sytuacyjnego oraz siły woli, Roczniki Psychologiczne, 2011, t. XIV, nr 2, s. 159–186.