Zapewne każdy z nas doświadczył kiedyś w życiu zdarzenia, gdy mocno w coś wierzył, miał konkretne oczekiwania wobec przyszłości, a później sytuacja szła dokładnie po jego myśli (nieważne czy oczekiwania były pozytywne czy też negatywne).

Jest tak bardzo często, gdy wierzymy, że coś się uda lub wręcz przeciwnie – gdy jesteśmy pewni, że się nie uda. Dzieje się tak dlatego, że sami do tego doprowadzamy – nasze zachowanie kierowane jest wtedy przez nasze oczekiwania. Kiedy wierzymy w powodzenie naszych planów – staramy się robić wszystko, by się udało, natomiast gdy jesteśmy pewni, że coś nie wyjdzie – nie przykładamy się zbytnio do realizacji celu. Stąd też później jakże często słyszy się z naszych ust: „A nie mówiłem?”

Efekt samospełniającej się przepowiedni udało się uzyskać w sytuacji eksperymentalnej. Psycholog Robert Rosenthal wraz ze współpracownikami przekazali nauczycielom jednej ze szkół w Bostonie informację, iż z przeprowadzonych testów wynika, że część ich uczniów jest bardzo zdolna i w niedługim czasie mogą osiągnąć lepsze wyniki w nauce. Prawdą jednak było, iż uczniowie, określeni przez eksperymentatorów jako zdolni, zostali wybrani zupełnie losowo. Jak się okazało, uczniowie ci na koniec roku szkolnego rzeczywiście uzyskali lepsze wyniki niż pozostali (mieli wyższy iloraz inteligencji). Co ważne, na początku pozostali uczniowie tej klasy (z grupy kontrolnej) posiadali ten sam, przeciętny poziom ilorazu inteligencji, co ich koledzy z grupy eksperymentalnej (określeni na początku jako zdolni).

Rosenthal mówi o co najmniej czterech powodach, dla których wystąpił tutaj efekt samospełniającej się przepowiedni:

1. Nauczyciele – wierząc, iż część dzieci jest bardziej zdolna, odnosili się do nich z większą serdecznością i uprzejmością, co kreowało w uczniach odczucia akceptacji i aprobaty z ich strony.
2. Co więcej, oczekiwania nauczycieli wobec tych uczniów były większe, stawiali im zatem większe wymagania.
3. Ponadto, uczniowie Ci szybciej otrzymywali od nauczycieli informacje zwrotne odnoszące się do ich osiągnięć. Były to – w zależności od sytuacji – pochwały bądź uwagi krytyczne. Co ważne, informacje te nie były zbyt ogólne, nauczyciele starali się, by były dość przejrzyste dla uczniów.
4. W końcu – wiemy również, iż uczniowie ci otrzymywali od nauczycieli więcej szans na to, by móc się wypowiedzieć, czy też przedstawić swoją pracę. Dzięki temu uczniowie ci otrzymywali sygnały uznania ze strony nauczycieli. Wiara nauczycieli w zdolności dzieci sprawiała, iż one same otrzymywały prawdziwe dowody swoich umiejętności.

Warto zwrócić uwagę na efekt samospełniającej się przepowiedni w codziennych sytuacjach w naszym życiu. Częstokroć może okazać się, że tracimy coś tylko dlatego, że nie wierzymy w powodzenie naszych planów. Mimo wszystko, warto zatem próbować i starać się osiągnąć wymarzony cel.

Bibliografia: Gerrig, R. J., Zimbardo, P. G. (2012). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.